Τζένη Καρέζη: Το ταξίδι στη Μόσχα, η Μήδεια και ο Καζάκος

Τζένη Καρέζη: Το ταξίδι στη Μόσχα, η Μήδεια και ο Καζάκος

Η Τζένη Καρέζη μιλάει για πρόσφατες δυνατές εμπειρίες της. Για τη Μήδεια, το ταξίδι στη Μόσχα, τις εντατικές πρόβες του έργου, που ανεβάζει μαζί με τον Καζάκο... 

Δυο ταξίδια στη Σοβιετική Ένωση. Δυο φορές περιπλάνηση στους δρόμους της Μόσχας και του Λένιγκραντ και γνωριμία όσο γινόταν πιο βαθιά. 

Για να μπορέσουν τώρα, η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος να μπουν στο πετσί ενός σοβιετικού ζευγαριού, του Αντρέϊ και της Νατάσας. Ένας άντρας και μια γυναίκα που αντιμετωπίζονται πρόσωπο με πρόσωπο, ενώ πλησιάζουν στην μεγάλη έκπληξη... Στη Ρωσία πήγαμε για πρώτη φορά εγώ, ο άντρας μου και ο γιος μου πριν τρία χρόνια. Εκείνη ήταν μια εκπληκτική εμπειρία. Ξεκινήσαμε από την Αθήνα με το αυτοκίνητο και φτάσαμε έτσι ως την απεραντοσύνη της ρωσικής στέπας. 

Εκεί να 'βλεπες τη Τζένη να φτιάχνει καφεδάκι μέσα στο αυτοκίνητο. Εκεί να 'βλεπες την απέραντη στέπα που διασχίζαμε. Τα ατελείωτα δάση από ανθισμένες φιλύρες, τα χωριουδάκια, που ξεπρόβαλλαν ξαφνικά έπειτα από έξι - επτά ώρες ταξίδι, όπου δεν είχαμε συναντήσει άνθρωπο, όπου δεν είχαμε διακρίνει σπίτι. Ή οι πολιτείες, οι όμορφες πολιτείες, που παρουσιάζονται ξαφνικά μπροστά μας και εμείς είχαμε την αίσθηση πως τις "ανακαλύπτουμε"... 

Ο Κώστας Καζάκος μαζί με την Τζένη Καρέζη στη Ρωσία.

Η Τζένη, που ταξίδεψε με αυτοκίνητο στη Ρωσία με τον άντρα της και τον γιο της, που έψηνε καφεδάκι στην απέραντη στέπα και ένιωθε να ανακαλύπτει έναν καινούριο κόσμο, δεν είναι άλλη από την Τζένη Καρέζη, που μοιάζει να απογειώνεται από τη βεράντα του σπιτιού της - εδώ κοντά στο "Κάραβελ" - για να ξαναγυρίσει στη Μόσχα, στο Λένιγκραντ, στο Κίεβο, στη στέπα, αλλά και στα μουσεία, στα θέατρα, στους δρόμους της Ρωσίας, που δυο φορές επισκέφτηκε και περπάτησε. Οι πόλεις... - σκέπτεται η Τζένη και με κοιτάζει - και θυμάται και ψάχνει μέσα της να ζωντανέψει το "σκηνικό" είναι ανθρώπινες οι πόλεις. Με μεγάλους δρόμους, που δεν έχουν βέβαια το δικό μας κυκλοφοριακό πρόβλημα, με ανθρώπους που δεν έχουν άγχος, δεν βιάζονται, όπως εμείς. Εκεί νιώθεις πως βρίσκεσαι σ' έναν διαφορετικό κόσμο, πως σου γίνεται μια άλλη πρόταση ζωής. 

Το πράσινο είναι πολύ, πάρα πολύ, υπάρχει παντού. Τα σπίτια, στη Μόσχα τουλάχιστον, έχουν πάρα πολλές αρχιτεκτονικές επιδράσεις. Και το εκπληκτικό είναι πως ό,τι καταστράφηκε στον πόλεμο, φρόντισαν και το ξανάφτιαξαν, όπως ακριβώς ήταν πριν. Και στη Μόσχα και στο Λένιγκραντ και παντού. Κάτι απερίγραπτο είναι το ανάκτορο Ερμιτάζ, τα ανάκτορα των τσάρων. Κι αυτά καταστράφηκαν στον πόλεμο, αλλά και αυτά ξαναφτιάχτηκαν, ακριβώς όπως ήταν και πριν, ακόμα και στις ξυλογλυπτικές, ακόμα και στις λεπτομέρειες.

Η Τζένη την ώρα της συνέντευξης με την Πένυ Κεφαλά.

- Τις Ρωσίδες γυναίκες, τις συναντούσες καθόλου στα σπίτια τους, στους δρόμους, στα μαγαζιά; 

Στα σπίτια τους... όχι. Πρέπει να μείνεις καιρό σε έναν τόπο, για να τον γνωρίσεις σε βάθος, για να συνδεθείς, με τους ανθρώπους του. Κι εμείς, στη Ρωσία, συναντήσαμε κυρίως ανθρώπους του θεάτρου. Αυτός άλλωστε ήταν ο προορισμός μας. Όμως έξω από το σπίτι και βέβαια τη συνάντησα τη Ρωσίδα γυναίκα. Είναι κι αυτή γελαστή, φαίνεται ήρεμη, αλλά... σκέπτομαι πως θα μπορούσε να είναι περισσότερο κομψή. Αυτό είναι κάτι που της λείπει. Ίσως γιατί και η μόδα που της προσφέρεται, οι προτάσεις, δηλαδή, που της γίνονται για ντύσιμο από τα μεγάλα μαγαζιά, δεν ερεθίζουν και πολύ τη φαντασία της, ώστε να επιδιώξει να ντυθεί περισσότερο κομψά...

Ωστόσο, τώρα που το σκέπτομαι, οι νέες κοπέλες διαφέρουν. Είναι πιο λεπτές, φοράνε τζιν, στενές φούστες, χαριτωμένα πουκάμισα ή μπλουζάκια... Και τις συναντάς στα πάρκα με τα βιβλία στο χέρι, πολύ συχνά χέρι με χέρι με το αγόρι τους, να κρυφομιλάνε, να γλυκοκοιτιούνται, σαν ερωτευμένα περιστέρια... Ξέρεις; αυτά τα νέα παιδιά στη Ρωσία μου έφεραν ένα συναίσθημα τρυφεράδας, νοσταλγίας και ρομαντισμού. Κάτι που έχει χαθεί από εμάς. Και διαβάζουν πολύ αυτά τα νέα παιδιά. Πάρα πολύ. Τα βιβλιοπωλεία αδειάζουν από τα βιβλία κάθε είδους που διαθέτουν, από τους κλασικούς συγγραφείς, Ρώσους και ξένους. Κι ακόμα, οι νέοι στη Ρωσία βλέπουν πολύ θέατρο. Όπως όλος ο κόσμος εκεί. 

Η Τζένη, ξαναγυρίζει στο θέμα "της". Ανυπομονεί να μιλήσει για αυτό, πέρα από τα άλλα... Για το ρώσικο θέατρο... 

 Εκεί, παιδί μου, τι να σου πω; Είναι χώρα του θεάτρου... Το θέατρο είναι... κάτι σαν θρησκεία. Η παιδεία και η προσωπικότητα των ανθρώπων του θεάτρου είναι καταπληκτική. Και τα κτίρια των θεάτρων είναι τεράστια. Θέατρα που υπήρχαν. Καινούρια θέατρα που χτίζονται και που δεν φτάνουν, δεν χωράνε. Ο κόσμος πηγαίνει στο θέατρο σαν τρελός. Άνθρωποι κάθε φύλου, κάθε ηλικίας. - Πριν σου ζητήσω να μου μιλήσεις για το έργο που ανεβάζετε αυτές τις μέρες σε σκηνοθεσία Εφρέμοφ, θέλεις να σταθούμε, να γυρίσουμε για λίγο ακόμα στις σοβιετικές, στις μοσχοβίτικες εντυπώσεις σου, τις εξωθεατρικές; Σου το είπα νομίζω και πάλι, ότι για να γνωρίσει κανείς έναν τόπο και τους ανθρώπους του και τις συνήθειες του, πρέπει να μείνει καιρό. 

Εγώ έμεινα λίγο. Και ήμουν τόσο πολύ χωμένη μέσα στο θέατρο, από το πρωί ως το βράδυ - κι αν ξαναπάω το ίδιο θα ξανακάνω - που δεν πρόλαβα να δω πολλά πράγματα. Όμως σου μίλησα για τις γυναίκες, σου μίλησα για τους νέους, που δεν φαίνονται καθόλου "οργισμένοι", για το πράσινο, για την αίσθηση κάποιου ρομαντισμού. Αλλά θα ήθελα να σου πω και για τα μουσεία. Υπάρχουν πολλά, παντού και εκπληκτικά. Υπάρχουν μεγάλα, απέραντα και πιο μικρά. Και βλέπεις εκεί ουρές. Ουρές από Ρώσους, γιατί οι ξένοι, που είναι πάρα πολλοί, μπαίνουν από πολλές εισόδους.

Ο Κώστας Καζάκος μαζί με την Τζένη Καρέζη και την Έμυ Πανάγου.

Ρώσοι, λοιπόν, κάθε ηλικίας, οικογένειες με μικρά παιδιά, γιαγιάδες και παππούδες με εγγόνια, πηγαίνουν και στέκονται στην ουρά για να επισκεφτούν το ένα μουσείο μετά το άλλο. Και στη Ρωσία, την παράδοσή τους, τον πολιτισμό τους, τα φυλάνε πάρα πολύ. Έτσι, μουσεία έχουν φτιάξει ακόμα και για τις προσωπικότητες τους. Όπως του Τσέχοφ, του Μαγιακόφσκι, του Ντοστογιέφσκι. Και, βέβαια, στην Κόκκινη Πλατεία, στο Μαυσωλείο του Λένιν, εκεί συμβαίνει κάτι που δύσκολα περιγράφεται. Όταν βλέπεις ανθρώπους κάθε ηλικίας, από κάθε γωνιά της Ρωσίας, να περιμένουν ώρες ατέλειωτες στην ουρά. Και φυσικά, θα έχεις ακούσει για τους μικρούς λόφους από ανθοδέσμες γάμου, που πηγαίνουν να αφήσουν τα νιόπαντρα ζευγάρια μπροστά στο Μαυσωλείο του Λένιν. 

 Όλα αυτά τα "ταξιδιώτικα" στιγμιότυπα και οι εντυπώσεις σας από το ταξίδι στη Ρωσία. Θέλεις τώρα να μιλήσουμε για το ρώσικο έργο που παίζεις και που είναι ο πρώτος σύγχρονος ρόλος σου, μετά της επιτυχία σου στη "Μήδεια"; 

Είπες για τη "Μήδεια" και άγγιξες ένα πολύ ευαίσθητο σημείο μου. Γιατί η Μήδεια ήταν, είναι, μια πολύ μεγάλη στιγμή της ζωής μου. Η μεγάλυτερη στην πορεία σαν ηθοποιού, όμοια θα έλεγα σε συγκίνηση με τη γέννηση του γιου μου. Γιατί ήταν και αυτή ένας τοκετός καλλιτεχνικός. Οδυνηρός. Υπέροχος. Ανεπανάληπτος... 

- Επειδή μίλησες για τη γέννα του γιου σου. Δεν είναι δύσκολο σε μια μάνα να παίζει έναν τέτοιο ρόλο; Να γίνεται "Μήδεια";

 Ναι, αλλά μια μάνα μπορεί να παίξει καλύτερα αυτό τον ρόλο. Εκείνος ο θρήνος, ο μονόλογος που κάνει η Μήδεια στα παιδιά της πριν τα σκοτώσει, που τα θρηνεί σαν να 'ναι ήδη πεθαμένα, είναι νομίζω η πιο συγκλονιστική στιγμή για μια ηθοποιό. Όλος ο ρόλος είναι ό,τι συγκλονιστικότερο μπορεί να υπάρχει για μια ηθοποιό, αλλά εκείνη η σκηνή είναι η κορυφαία, όπου η ηθοποιός πρέπει να γίνεται άγρια και ευάλωτη, τρυφερή και εκδικητική, πληγωμένη και αμείλικτη... Κάθε βράδυ, όταν έφτανε η ώρα για αυτό τον θρήνο, σαν μάνα ένιωθα, τον βίωνα και σπάραζα. Σπάραζα αληθινά. Όμως τι μπορεί να πρωτοπεί κανείς για αυτό τον ρόλο, που στέκει πέρα από τα ανθρώπινα ήταν και ο δημιουργός του ο Ευριπίδης, που τη Μήδεια τη δικαιολογεί, τη δικαιώνει.

 Γιατί ο Ευριπίδης, είναι φανερό πως αγαπούσε τη γυναίκα, πως είχε επηρεαστεί από την Ασπασία και η Μήδεια ήταν ο καθρέφτης που γύρισε πάνω στην αθηναϊκή κοινωνία την ανδροκρατούμενη, που όλα λειτουργούσαν υπέρ του άνδρα και η γυναίκα δεν είχε κανένα δικαίωμα. Και με τη Μήδεια, την άγρια και βάρβαρη, έδειξε πώς ήταν, πώς ένιωθαν, ίσως, μέσα τους, όλες οι καταπιεσμένες γυναίκες εκείνης της εποχής.

 Βέβαια, στα ανθρώπινα μέτρα, είναι αδιανόητο μια μάνα να σφάξει τα παιδιά της. Για αυτό και ο Ευριπίδης πέρασε τη Μήδεια σε χώρο θεϊκό. Στο άρμα που τη παίρνει και φεύγει... Ναι, ήταν μια μεγάλη μάχη αυτή που έδωσα με τη Μήδεια. Κι ένιωσα μέσα μου πως την κέρδισα την μάχη. Και είνα τόση η λατρεία, που έχω γι' αυτό τον ρόλο, που είμαι αποφασισμένη να τον παίξω και του χρόνου. Δεν θ' άντεχα να τον χάσω τόσο γρήγορα, αφού τον νιώθω πάντα να με συγκλονίζει... 

- Θα παίξεις του χρόνου το καλοκαίρι "Μήδεια" στην Επίδαυρο, αφού όμως θα κάνεις μια μεγάλη παρένθεση με το έργο του Γκέλμαν. 

Αυτό ήθελα να σου πω. Ήμουν σχεδόν αποφασισμένη, μετά τη Μήδεια να μην παίξω για έναν χρόνο. Να ξεκουραστώ ν' αφήσω να φύγουν αυτοί οι τόσο δυνατοί ήχοι από τα αυτιά μου, να ξαναδώσω το επόμενο καλοκαίρι όλες τις δυνάμεις μου και πάλι σε αυτήν την εξαίσια τραγωδία κι έπειτα να πάρω άλλες αποφάσεις. Έτυχε όμως αυτό το ωραίο έργο του Γκέλμαν. Και η σπουδαία δυνατότητα να σκηνοθετηθεί από τον ίδιο τον Εφρέμοφ. Και αυτό μ' έκανε ν' αλλάξω γνώμη.

Γιατί, μέσα στα σύγχρονα μέτρα και κρατώντας βέβαια τις αναλογίες μεγεθών ανάμεσα στον Ευριπίδη και σε έναν σημερινό συγγραφέα, το "Πρόσωπο με πρόσωπο" είναι ένα πολύ δυνατό έργο. 

 -Το "Πρόσωπο με πρόσωπο" σημαίνει πως υπάρχουν μονάχα δυο πρόσωπα επί σκηνής; 

Ναι, ένας άντρας και μια γυναίκα. Σε μια σχέση δραματική, έρωτα και σύγκρουσης. Γιατί το αληθινά τραγικό είναι πως αγαπιούνται, ενώ είναι ολότελα διαφορετικοί. Αυτός, ένας σκληρός τεχνοκράτης, φιλόδοξος, αυτή ευάλωτη, ευαίσθητη, διανοούμενη. 

- Νομίζεις πως οι ρόλοι εκφράζουν πρότυπα ρώσικα ή πως έχουν κάποιο "διεθνισμό"; 

Καταρχήν από την ώρα που είναι ρώσικο, οι ήρωες είναι Ρώσοι, φυσικό είναι να έχει κάποιους επηρεασμούς από τη ρώσικη ζωή. Άλλα όλα τα μεγάλα έργα έχουν μια παγκοσμιότητα, όπως η "Βιρτζίνια Γουλφ" που είχε βέβαια Αμερικάνους ήρωες, αλλά θα μπορούσε να έχουν συμβεί τα ίδια γεγονότα οπουδήποτε αλλού. Το ίδιο συμβαίνει και με το τωρινό μας έργο. Ξεκινάει από τους ήρωες που είναι Ρώσοι, που ζουν στη Ρωσία, αλλά απο κει και πέρα, όμως, φεύγει και μπορεί να συμβεί σ' οποιαδήποτε χώρα της γης. 

Οι ήρωες είναι ένας άντρας και μια γυναίκα, που ζουν σε δυο διαφορετικούς κόσμους. Επί δυο ώρες, πάνω στη σκηνή, οι δυο αυτοί άνθρωποι ξεγυμνώνουν τον εσωτερικό τους κόσμο. - Αυτό το έργο σε συγκινεί σαν γυναίκα; Ναι, πολύ. 

- Περνάνε από μέσα του εμπειρίες δικές σου; 

Κοίταξε... Εγώ έχω την τύχη να ζω με έναν άντρα που εκτιμώ πάρα πολύ. Έχω τη ζωή που θα 'θελα να έχω. Αλλά, νομίζω ότι κάθε γυναίκα, κάθε ζευγάρι, θα βρει σ' αυτό το έργο στιγμές δικές του. Ακόμα και στις περιπτώσεις, που τα πράγματα είναι πιο απλά και που δεν οδηγούν στη μεγάλη σύγκρουση, όπως συμβαίνει στο έργο. Όπου σε κάποιες στιγμές λέγονται φοβερές αλήθειες. Και όπου η γυναίκα είναι εκείνη που αποφασίζει να βάλει το νυστέρι ως την καρδιά. Ξέροντας πως έτσι θα έλθει στο τέλος της σχέσης. Αλλά είναι αυτή που έχει αποφασίσει, με πολύ πόνο αλλά και σκληρή αποφασιστικότητα το ξεκαθάρισμα... 

Κι εδώ, ύπαρχει κάτι το καταπληκτικό. Εγώ με τον Κώστα, δεν έχουμε πολλές συγκρούσεις στη ζωή. Όμως στα τελευταία χρόνια παίζουμε επί σκηνής έργα, που έχουν δραματικό ξεγύμνωμα και αντιπαράθεση: Η "Βιρτζίνα Γουλφ", η "Γκάμπλερ", η "Μήδεια" με τον Ιάσονα και τώρα αυτό το ρώσικο έργο, που στηρίζεται μονάχα σε δυο πρόσωπα. Δυο πρόσωπα, που σε κάποια στιγμή αποφασίζουν να σταθούν αντιμέτωπα και να τα πουν όλα, ως το βάθος, ως το τέλος... Θα 'θελα να πω... οι θεατές δεν πρέπει να παρερμηνεύουν τις επί της σκηνής συγκρούσεις μας. 

Στη ζωή μας την καθημερινή, είμαστε ένα ζευγάρι, αγαπημένο, που έξω από τη σκηνή, γίνονται απλά, ο Κώστας και η Τζένη.

Πηγή: ΕΙΚΟΝΕΣ (9 Οκτωβρίου 1985) Τεύχος 49

Αρχείο: Past Memories (C.Terzi)